Overbewerking: Als je kinderen ziet schilderen zie je het veel gebeuren. Er wordt veel water gebruikt en alle kleuren zijn gemengd waardoor het eerder op een bruine modderpoel lijkt. Hier en daar zitten scheuren in het papier omdat het geen water meer op kon nemen. Het schilderijtje wordt ‘overbewerkt’.

Dit is een normaal leerproces voor kinderen. Maar ook onder beginnende aquarellisten is het een regelmatig voorkomend gebeuren. En dat is zo gek ook niet. Je bent nog aan het ontdekken hoe de verf werkt en wat de eigenschappen van je penselen zijn èn van het papier dat je gebruikt. Het hoort bij je ontwikkeling.

Dit is overigens een reden waarom ik aanraad om goedkoper aquarelpapier te gebruiken als je nog aan het oefenen bent. Het is zonde om duur papier te zien vergaan onder bruine modderpoeltjes van verf en te veel water. Gaandeweg leer je er mee om gaan, maar in dit artikel vind je een aantal tips om deze ‘overbewerking’ van je schilderij te vermijden.

Overbewerking voorkomen: Perfectie kun je nooit bereiken

Ik denk dat er geen enkele kunstenaar is die géén last heeft van perfectionisme. Ikzelf heb er ook neiging toe. In mijn hoofd zien al mijn kunstwerken er anders uit dan hoe ze uiteindelijk op papier belanden.

Hierin ligt een valkuil, omdat je door je perfectionistische neiging, je schilderij kan overbewerken. Maar perfectie bestaat niet. Kunst is heel persoonlijk en vaak ligt de kracht juist in het weglaten! Picasso zei eens “Kunst is de eliminatie van het overbodige.” en daar ligt een mooie waarheid in.

Zeker als je voor je eigen werk kijkt naar het werk van andere kunstenaars, en hun werk als referentiepunt gebruikt, kun je je schilderij overwerken omdat je de neiging kunt hebben elk detail over te willen nemen, terwijl de gebruikte techniek misschien helemaal niet de techniek is die je zelf doorgaans gebruikt. Hou hier rekening mee en bespaar jezelf de frustratie 🙂

Houd focus

Iedereen heeft een eigen manier van werken. Sommigen beginnen gewoon ergens zonder een plan van aanpak te maken en anderen werken een plan eerst helemaal uit voordat ze hun eerste penselentreek op het papier laten vallen. Eerlijk? Ik val meestal onder die eerste categorie.

Vaak weet ik wel wát ik wil schilderen, maar ik maak geen plan waar alle elementen in voorkomen. Hoewel dit voor veel kunstenaars een goede houvast kan zijn, voel ik bij mijzelf dat het mijn inspiratie meestal juist belemmert. En toch ook val ik soms in de tweede categorie. Dan teken ik eerst mijn werk tot in detail uit voor ik begin met schilderen. Zoals je ziet hoeft het één het andere niet uit te sluiten.

Wat wel belangrijk is om te doen, is te weten hoé je iets wil schilderen op het moment dat je er aan gaat beginnen. Dit kan per element anders zijn, maar ik begin nooit zomaar met schilderen van een dier of blad zonder er over nadacht te hebben hoe ik wil dat het er uit komt te zien.

Het overwerken van een schilderij begint juist vaak wanneer je denkt dat een probleem opgelost kan worden door meer en meer verf of lagen toe te voegen. Terwijl het meestal juist het tegenovergestelde is. Bekijk dus goed waar je highlights en lowlights wilt hebben. Welke details je wil laten zien en welke juist niet? Welke techniek(en) kun je gebruiken om het gewenste resultaat te behalen?

Oefenen om overbewerking te voorkomen

Een goede manier om hierin te oefenen is door een keer te werken met één kleur. Bijvoorbeeld zwart of ‘Paynes Grey’. Een landschap, portret, dier of stilleven zijn alle goede onderwerpen waarmee je kunt oefenen.

Houd daarnaast altijd je oorspronkelijke visie in gedachten. Deze opschrijven kan je helpen je focus te behouden. Deel je kunstwerk op in vakken of lagen, en neem bij iedere voltooiïng even een stapje terug om te kijken of het aan jouw visie voldoet.

Het ontwikkelen van je eigen stijl gaat niet alleen over uren oefenen en het ontwikkelen van spiergeheugen. Je moet ook je eigen flow zien te vinden en leren op tijd te stoppen.

Leestip: 4 waterverf tips voor beginners

Veel normen komen van buitenaf

Ik ben autodidact en dat houdt in dat ik mijzelf alles aangeleerd heb. Ik heb niet op de kunstacademie gezeten. Lang dacht ik dat dit een tekortkoming was en het maakte mij onzeker. Nu zie ik echter in dat dit ook juist een zegen kan zijn. Waarom? Omdat het overbewerken van je schilderij vaak juist van buitenaf komt. Dat neemt natuurlijk niet weg dat ik niet beïnvloed word.

Ook ik heb een aantal favoriete kunstenaars waarvan ik hun werken bestudeer om er van te leren. Denk aan Bob Ross met zijn happy paintings! Zo hebben we alleen onze bronnen van buitenaf die ons beïnvloeden. Niet alleen in het schilderen maar ook hoe we onze eigen schilderwerken beoordelen.

Eigenlijk resulteert dit erin dat er geen manier te ontwikkelen is waarop we zelf kunnen beoordelen of een schilderij teveel bewerkt is. Zeker is wel, dat de drang om een schilderij teveel te bewerken, voortkomt uit onzekerheid of angst.

Hou voor ogen dat je niemand hoeft te evenaren. Jij bent uniek, en zo ook je schilderij. Er is geen goed of fout in de kunst. Experimenteer er dus lekker op los en maak je schilderij zoals het voor jou goed voelt. Op een gegeven moment leer je te zien en voelen wanneer genoeg, genoeg is. Dat is niet iets wat je kunt leren uit boeken. Het komt met ervaring.

Conclusie

Het overbewerken van je schilderij is iets wat ons allemaal wel eens overkomt. Het is een natuurlijk proces, en straf je zelf er niet voor af wanneer het je overkomt. Zie het als een leer moment. Bekijk wat er gebeurde in je proces dat resulteerde in de overbewerking. Schrijf het eventueel op. Vergeet daarnaast nooit dat kunst echt heel persoonlijk is. Wat jij als teveel en mislukt ziet, kan in de ogen van een ander juist prachtig zijn.

Tip: Aquarelpapier

Weet je niet welke papier je het beste kunt kopen? Hieronder mijn persoonlijke tips!

• Arches Cold Pressed (Klassiek, en veelgebruikt aquarelpapier)
• Strathmore 400 • Cold Pressed (Sterk oppervlakte en een lichte structuur)
• Legion Stonehenge Cold Pressed (Kan goed tegen veel water en droogt mooi glad op)
• Clairefontaine Paint-ON (Deze is fijn om lekker mee te experimenteren. Niet voor het ‘echte’ werk)

Heb jij wel eens een schilderij overbewerkt?